«Μ’ ένα ανθάκι στο πέτο κι’ ένα κούφιο στη τσέπα»

Η τέχνη – λέει ο Πικάσσο – είναι ένα όπλο, όπλο αμυντικό είτε επιθετικό όπλο, πώχουμε λέει στη διάθεσή μας κατά του εχτρού.

Τί είδους όπλο, πώς το χειριζόμαστε, για ποιο σκοπό προπαντός κι’ εναντίον ποιανού – αυτού κοντολογίς είναι το ζήτημα.

Αυτό που έχω να πω εγώ τώρα είναι ότι, σίγουρα, το όπλο της τέχνης δεν είναι ούτε ό,τι βαρύτερο ούτε κι’ ό,τι αποτελεσματικότερο για την αντιμετώπιση της κτηνώδους δύναμης και της ογκώδους άγνοιας του εχτρού, ήτοι της μπουρζουαζίας.

(Ίσως, να προσθέσω, ούτε καν για την αντιμετώπιση της χυδαίας αισθητικής των αστών, της ανυπόφορης πλέον κακογουστιάς τους…)

Προσέτι, δεν θεωρώ τον καλλιτέχνη ούτε μπροστάρη σε κανένα μέτωπο της προλεταριακής επανάστασης κι’ ίσως ακόμα ούτε καν ικανό να υπηρετήσει αυτή την υπόθεση με πλήρη αυταπάρνηση. – Όχι γιατί του λείπει η γενναιότητα (κάθε άλλο!) παρά διότι, απλούστατα, είναι ένας ιντιβιντουαλιστής!

Μόνον περιστασιακά μπορεί ο καλλιτέχνης να στέκει στο πλευρό του προλεταριάτου και να βάνει τα όπλα του υπό τας διαταγάς του κινήματος.

Ο δρόμος του είναι ένας δρόμος μοναχικός· το πολύ-πολύ τον μοιράζεται με κάποιους ελάχιστους συντρόφους μιας καλλιτεχνικής συμμορίας, τους φίλους του απ’ το καλλιτεχνικό καφενείο…

Ωστόσο θέλω να τονίσω αυτό: ότι δηλ. ο εχτρός του καλλιτέχνη και ο εχτρός των προλετάριων είναι ο ίδιος. Οι προλετάριοι τον πολεμούν με τον διαλεκτικό υλισμό, το επαναστατικό κόμμα, τις απεργίες και τις καταλήψεις, τα εργατικά συμβούλια και την ένοπλη φρουρά. Ο καλλιτέχνης, με τα πινέλα του και τα μολύβια του και τα τρομπόνια του, απλά κουμπούρια και μαχαίρια μιανού απάχη στην τελική, και με τα στέκια του τα ύποπτα.

Τα λέω έτσι, ωμά, όχι γιατί έχω καμμιά διάθεση να υποτιμήσω τους καλλιτέχνες, τους αληθινούς καλλιτέχνες, που στο κάτω-κάτω της γραφής ριψοκινδυνεύουν τη ζωή τους κάθε μέρα – τη στιγμή μάλιστα που η εργατική τάξη κι’ ιδίως διάφοροι επίδοξοι ηγέτες της παρατάν μάχες και καταδέχονται να ταπεινωθούν για λίγα ψίχουλα – αλλ’ απλώς, για να ξέρουμε τί μας γίνεται…

*

Δεν απαρνούμαι ούτε τις καλλιτεχνικές μου ούτε και τις πολιτικές μου πεποιθήσεις, έστω κι’ αν κάπου ενδεχομένως αυτά τα δύο συγκρούονται αναμεταξύ τους. Υπερασπίζομαι το «δικαίωμα στο να είμαι αντιφατικός» (Μπωντλαίρ νομίζω) και δεν με ενδιαφέρει να επιχειρηματολογήσω περί αυτού.

Σημειώνω μόνο πως του λόγου μου έχω σταθεί πολύ πιο σταθερός στις αρχές μου απ’ ό,τι κάμποσοι επικριτές, που πριν 5 και 10 χρόνια τολμάγανε, είχαν το θράσος μάλλον να με κατηγορούν οι μεν σαν «αντικομμουνιστή» λόγω της συμπάθειάς μου προς τους τροτσκιστές, οι δε σαν «μικροαστό διανοούμενο» λόγω του μποεμισμού μου, και σήμερα τους βλέπω συνταγμένους απ’ την άλλη μεριά του οδοφράγματος μαζί με τους εχτρούς της προλεταριακής επανάστασης και της κομμουνιστικής απελευθέρωσης.

Σ’ ό,τι ειδικά αφορά τους διάφορους καλλιτέχνες και διανοούμενους που κόμπαζαν κάποτε για την πολιτική τους στράτευση, μου επιβεβαιώνουν με τον χειρότερο τρόπο την καχυποψία μου πως στο κίνημα δεν εντάχθηκαν (προσκολλήθηκαν πιο σωστά) παρά για να προωθήσουνε τις καριέρες τους και να το παίξουν αρχηγοί, ιερείς ή δεν ξέρω γω τί άλλο, με έτοιμους οπαδούς και γνώμη σεβάσμια· όταν όμως σήμανε η ώρα της κρίσης λακίσανε πρώτοι και καλύτεροι (χειρότεροι) για να χωθούν στην αγκαλιά της μπουρζουαζίας – ή, οι πιο αγνοί, στην κατάθλιψη...

Για όλους μα όλους ανεξαιρέτως θα ήθελα να θυμίσω κείνη την ισπανική παροιμία που είχε αναφέρει κάποτε πάλι ο Πικάσσο: Η αγάπη αποδεικνύεται με έργα, όχι με λόγια.

(Ας το πάρει καθείς όπως θέλει…)

ΥΓ.1 Είναι νομίζω καιρός να αποκατασταθεί το νόημα πολλών λέξεων, π.χ. η λέξη τόλμη.

ΥΓ.2 Ο Ρίτσος, πολύ χάρηκα που πέθανε από τη λύπη του για την πτώση της ΕΣΣΔ. Τώρα τον εκτιμώ περισσότερο! (Δεν θα έλεγα το ίδιο για διάφορα οπορτουνιστικά μουνόπανα συντρόφους του…)

Εικονογράφηση: σκίτσα του Ρομπέρτο Αμπροζόλι. 

(*) Το κείμενο χρονολογείται, υποθέτουμε, περί τα μέσα δεκ.'90. Το βρήκαμε σε έναν φάκελο με παλιά χαρτιά, κομμένη σελίδα ίσως από κάποιο ημερολόγιο...