Το ημιυπογειάκι του Μπασιάκ: Μπράβο Τρύπα!

Η επιστροφή του Αντόνιο Ντας Μόρτες στα Εξάρχεια

ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΕΟ ΡΟΜΒΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΥΠΟΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΕΟ

(Σημειώσεις και αποσπάσματα από την εισήγησή μας στην εκδήλωση προς τιμήν του Τέου Ρόμβου στη Στέγη Bibliotheque – τέλη Φλεβάρη ’18)

1. ΜΠΡΑΒΟ ΤΡΥΠΑ!

Ήταν λέει ένα φορτηγό που κουβάλαγε τρύπες· κι’ έπεσε απ’ το φορτηγό μία τρύπα· κι’ έκανε όπισθεν το φορτηγό να μαζέψει την τρύπα· και πέφτει μέσα το φορτηγό στην τρύπα.

( παλιό ανέκδοτο )

Και τότε ο Τέος Ρόμβος και οι φίλοι του είπαν να βγάλουν ένα περιοδικό, το οποίο ονόμασαν “Τρύπα” βεβαίως.

Αυτή η Τρύπα υπήρξε για μας κάτι ωσάν την Διάπλασι των Παίδων, διότι παίδες ήμασταν ακόμη, βρέφη, νιάνιαρα· μόλις που ’χαμε σκάσει απ’ τ’ αυγό μας. Στην Τρύπα οφείλομε την αισθητική μας, την ηθική μας, την κοσμοθεωρία μας, την αίσθησί μας προπάντων του χιούμορ.

Ακόμη και τώρα, σχεδόν 40 χρόνια μετά, πολλούς ξενίζει το χιούμορ μας – λες κι’ είμαστε τίποτ’ άλιεν ή, ακόμη χειρότερα, τίποτ’ υποχθόνιοι ξέρω ’γώ.

Τραβιόνται μακρυά μας οι νοικοκυραίοι.

Κουμπώνουνται.

Και όμως! Και όμως, λέγω!

Έχομε τόσα πολλά να σας υποδείξομε και διδάξομε και ορμηνέψομε, μ’ αγάπη πάντα κι’ έγνοια αληθινή, όχι μούφα, ώστε να κάνετε την ζωή σας πιο άνετη κι’ ωραία κι’ αληθινή:

Πώς π.χ. να καταργήσετε το μισητό πλύσιμο των πιάτων, απλούστατα, τρώγοντας στο νεροχύτη.

2. ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΒΙΒΛΙΑΡΑΚΙ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

Πρέπει να πήγαινα β΄ γυμνασίου, στο ΚΒ΄ Αρρένων, τέρμα τότε Πατησίων. Ήτανε η επέτειος της εξέγερσης του Νοέμβρη και κάναμε αποχή, για να πάμε όλο το σχολειό να καταθέσουμε στεφάνι στο Πολυτεχνείο. Αφού λοιπόν επιτελέσαμε το αγωνιστικό μας καθήκον, ξεκόβω μ’ ένα-δυο φιλαράκια μου και ξεκινάμε τη τσάρκα στα πέριξ, στα Εξάρχεια. Βρισκόμαστε σ’ ένα βιβλιοπωλείο:

Στο Octopus Press.

Καλή φάση!

Έμεινα, χάζευα.

Ρε σεις, τί ωραία που είν’ εδώ!

Πήρα το «Κόκκινο βιβλιαράκι των μαθητών», πιθανότατα καθ’ υπόδειξιν του μυστήριου αφεντικού: ό,τι πιο σπουδαίο και ωφέλιμο διάβασα ποτέ, μέχρι τότε δηλ., πριν αρχίσω τους ποιητές κ.τ.λ.

Μιλάμε βεβαίως για μια εποχή οπού ήμουν ακόμη κνίτης, «πιονέρος», στην ΜΟΔΝΕ, οι δε γυναίκες είχαν ουρά…

3. [ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΕΡΩΤΕΣ]

Ισχυρίζομαι, χωρίς να συγκρίνω βεβαίως μεγέθη αλλά και δίχως να υποβαθμίζω την σημασία τους, πως τα Εξάρχεια της δεκαετίας 1975-1985 υπήρξαν η ελληνική εκδοχή του Καρτιέ Λατέν, της Κάρναμπυ Στρητ, του Χέϊτ Άσμπουρι και του Γκρήνουϊτς Βίλλατζ, του Αρμπάτ ακόμα. Για να μην πάω πιο πίσω σε Μονμάρτρες κλπ.

Ο απόηχος της μεγάλης παγκόσμιας επανάστασης του ’60 ήταν ακόμα δυνατός, χωρίς έστω τα πολλά-πολλά λουλούδια.

Τότε, στο Octopus, που αναφέρω πιο πριν, θα πρέπει να ήταν η πρώτη ίσως φορά που έβλεπα από κοντά, ζωντανούς, αληθινούς «χίππηδες». Η ζεστασιά κι’ η οικειότητα που ένοιωσα εκεί μέσα μάλλον επέδρασε καταλυτικά απάνω μου.

Ο λαός το λέει ωραία και παραστατικά, βρήκε ο γύφτος την γενηά του!

Κατέβαινα ολοένα πιο συχνά στο κέντρο, ν’ αράξω στα σκαλάκια του Μουσείου και τα γρασίδια της Πλατείας. Βιβλία στις τσέπες της μπακουνινικής παλτουδιάς που κληρονόμησα απ’ τον παππού (σταλινικός εκείνος, Θεός σχωρέσ’ τον, μ’ αγαπούσε…) Τρέχαμε στα δικαστήρια για συμπαράσταση στον Πόλε, τον Φελέκη, τον Άσιμο, τον Μπουκετσίδη – και κάνα μήνα μετά τον Μπουκετσίδη καθόμασταν κι’ οι ίδιοι στο ίδιο εδώλιο. Στα καφενεία. Έπιασα κι’ ένα ωραίο υγρό ημιϋπόγειο στην Μεθώνης, μαζί με τον μακαρίτη τον Μπόλοκς που γνωριστήκαμε στα κρατητήρια.

Υπάρχει το πολιτικό κομμάτι οπωσδήποτε των ανησυχιών εκείνης της νεολαίας, μα κι’ ένα ευρύτερο, πολιτιστικό ούτως ειπείν – νέα ήθη και συμπεριφορές. Ψιλοπανηγύρι η κατάσταση, αλλ’ ακριβώς γι’ αυτό επικίνδυνη διά την ομαλότητα.

Ένα γέλιο θα σας θάψει!

Αναρχία και ζωή!

Χασίσι, γαμήσι, επιστροφή στη φύση!

(Λίγο-πολύ γνωστά όλ’ αυτά, εντάξει…)

Μέσα σε λίγα χρόνια, ως τα μέσα-τέλη του ’80, η γενιά μας είχε αποδεκατιστεί – άλλοι στην πρέζα κι’ άλλοι στον νεοκομφορμισμό του λάϊφ στάϊλ ή απλώς της τακτοποίησης…

Ο αγαπητός μου Διαλυνάς πήδηξε από μια ταράτσα, όπως παλιότερα ο Μακρής. Φαίνεται τόχουν οι Γιώργηδες αυτό, να πηδάν από ταράτσες.

4. ΠΕΦΤΟΥΝ ΟΙ ΣΦΑΙΡΕΣ ΣΑΝ ΧΑΛΑΖΙ (ΚΙ’ Ο ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΕΝΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ ΑΝΑΣΤΕΝΑΖΕΙ…)

Με τον Τέο δεν έτυχε οι δρόμοι μας να διασταυρωθούν, μέχρι πρόσφατα σχετικά. Απλά δεν έτυχε, αν και μπορούσε. Οι περιπλανώμενοι πάντοτε συναντιούνται!

(Παρένθεση, για ένα νόστιμο ας το πούμε έτσι ιστορικό ανέκδοτο: Σ’ ένα καράβι στο Αιγαίο συναντώ κάποτε έναν γείτονα, φρηκ απ’ την παρέα της πλατείας Παπαδιαμάντη. Αγκαλιές, φιλιά. Μου λέει ο Αρκούδος: – Τώρα εσύ Καννίβαλε τί κάνεις, πας ή έρχεσαι;)

Το ωραίο εκείνο βιβλιοπωλείο, εννοείται, δεν το βρήκα. Βρήκα άλλα βέβαια. Το έψαχνα ωστόσο, μέχρι που κατάλαβα πως είναι αυτό που είχανε κάψει οι φασίστες.

Στην Αλκυονίδα έπαιζε την περίφημη ταινία του Αλευρά «Πέφτουν οι σφαίρες σαν χαλάζι… κλπ.» Πάμε να την δούμε.

(Με σινεμά, μουσική και ποίηση θρεφόμασταν τότε, κι’ ιστορία βέβαια των επαναστάσεων. Κι’ άμα δεν είχαμε να φάμε, τραβάγαμε στους Χάρε Κρίσνα στην Σόλωνος, οπού υπήρχε ωραία χορτοφαγική μάσα, αφού πρώτα έπρεπε να πάρουμε τα κουδουνάκια που μας μοιράζαν και να ψάλλουμε μαζί με τους καράφλες διάφορες μάντρες… Χαλάλι!)

Είμαστε στην Αλκυονίδα λοιπόν. Αυτός ο Αντόνιο Ντας Μόρτες… σα γνωστός μου φαίνεται! Κι’ ωραία τα έλεγε με τον Αλευρά περί σινεμά και επανάστασης, μολονότι διαφαίνονταν μια κάποια πίκρα, θλίψη για την εξέλιξη των πραγμάτων… Αλήθεια, χάνονταν το ανήσυχο ωραίο πνεύμα του ’60;

Τί κάνουμε αδέλφια;

Ηττηθήκαμε;

5. ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ: Ο ΑΝΤΡΕΑΣ

Είχα ένα φιλαράκι, τον Αντρέα, σημαντικό στέλεχος της αναρχομποέμικης φοιτητικής συντροφιάς των λεγόμενων Καννίβαλων της Οδού Μασσαλίας – μολονότι αμφότεροι εγκαταλείψαμε τις σπουδές μας στο πρώτο έτος.

Ο Αντρέας λοιπόν ήταν παρθένος μέχρι τα 22 του. Σε μια έκθεση βιβλίου γνωρίζει μια κοπελιά, στέλεχος πρωτοκλασάτο της φασιστικής ΕΝΕΚ, η οποία και τον ξεπαρθενεύει. Για να γιορτάσουμε το γεγονός, πάμε και καίμε το βιβλιοπωλείο της εν λόγω νεοφασιστικής οργάνωσης. Δεν ήταν πρώτη φορά, το καίγαν συχνά οι αναρχικοί.

(Ή θέλαμε να εκδικηθούμε το κάψιμο του Octopus, ή πολλούς δικούς μας είχε ξεπαρθενέψει η εν λόγω μανταμίτσα…)

Ο καϋμένος ο Αντρέας, τρελλάθηκε αργότερα. Τώρα φυλάει μια αφύλαχτη διάβαση στο χωριό του, απ’ οπού δεν περνάν καν τρένα πλέον…

6. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΚΟΡΠΙΕΣ

Θέλω να σημειώσω πως ό,τι διαβάσαμε, είδαμε, ακούσαμε δεν το κάναμε ως «φιλόλογοι» αλλά αναζητώντας έναν αλλιώτικο, μη συμβατικό, αντισυμβατικό τρόπο ζωής.

Κοντολογίς, απ’ όλο αυτό που ονομάζεται αντεργκράουντ διαμορφώσαμε την αισθητική μας και την ηθική μας, τη στάση και τρόπο ζωής.

(Κι’ αντίστροφα, τα γραπτά μας είναι κομμάτι αναπόσπαστο, έκφραση πιο σωστά του τρόπου ζωής μας, ας πούμε το κελάηδισμά μας!)

Ποια η θέση μας μες στα γράμματα και τις τέχνες. – Θεωρώ ότι μάλλον συγκαταλεγόμεθα στην μακρά παράδοση των αλητών. Αλητεία, με την αρχαιοελληνική σημασία, περιπλάνηση. Δεν γνωρίζω αν ισχύει και κάποια ετυμολογική συγγένεια της αλητείας με την αλήθεια.

Τα γραπτά του Τέου κι’ η ζωή του η ίδια αυτό είναι, μια διαρκής περιπλάνηση σε αναζήτηση της αλήθειας, της αληθινής φύσης του ανθρώπου που ασφυκτιά στις συμβάσεις της ιστορικής αλλοτρίωσής της. Απέχουμε πολύ ακόμη από μια πραγματική επιστροφή στην φύση, αλλά τουλάχιστον δεν επαναπαυόμεθα στα γνωστά, στις αξίες ενός πολιτισμού και ενός κοινωνικού συστήματος το οποίο επιτρέψτε μας να το θεωρούμε σάπιο, παρακμιακό, θνήσκον (και δεν χρειάζεται τώρα να επικαλεστούμε τίποτα Λένιν και τέτοιους άλλους που τ’ αποδεικνύουν αυτό επιστημονικώς).

Κάπου πήρε το μάτι μου ένα βιογραφικό, οπού λέει πως ο Τέος και η Χαρά έχουν «αποσυρθεί» τα τελευταία χρόνια στη Σύρο. Άκου αποσυρθεί! Αποσυρμένο είναι το μάτι σας! Άλλωστε εδώ είναι κι’ οι δυο τους απόψε, μαζί μας…

Εγώ λέω πως τα παιδιά βρήκαν την αλήθεια.

Στα νησιά είναι η αλήθεια!

Το είχε γράψει παλιότερα κι’ ο Γκωγκέν σ’ ένα γράμμα του στον Εμίλ Μπερνάρ: Η Ευρώπη είναι σάπια! Το μέλλον είναι στην Μαδαγασκάρη!

(Τώρα πώς βρέθηκε στην Ταϊτή, αυτό είναι άλλο θέμα, όχι της στιγμής…)

Μόνο που τα νησιά αυτή την στιγμή ασφυκτιούν υπό τον ζυγό των νέων αποικιοκρατών του λεγόμενου Τουρισμού. Όλο και λιγοστεύουν οι ελεύθερες παραλίες. Οι «μπατιροτουρίστες», που τόσο τα δόξασαν στην υφήλιο και μια χαρά ήξεραν να συγχρωτίζονται με τους ακόμη αφελείς ντόπιους, δεν υπάρχουν πια, τους πάτησε το τρένο! Ούτε άλλωστε κι’ οι αφελείς ντόπιοι υπάρχουν… Παντού ξενοδοχεία all inclusive και άθλια ευρωπαϊκά προγράμματα που δεν αφίνουν όρθιο τίποτα.

(Φρίττω απομαγνητοφωνώντας χάριν βιοπορισμού δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια…)

Έχει γράψει κι’ ο Τέος γι’ αυτά και σας παραπέμπω στα γραπτά του…

Αντί επιλόγου, τούτο δω το μικράκι από ένα κείμενό του στην Εύπλοια:

«Άφατη μελαγχολία με πλημμυρίζει κι άφατος πόνος, όταν κοιτάζω τις φωτογραφίες της Ίου που τραβήξαμε 40 χρόνια πριν. Σκέφτομαι αυτούς τους ελάχιστους κατοίκους –φτάνουν δε φτάνουν τις 2000 ψυχές– που δεν ένιωσαν την ανάγκη να δημιουργήσουν μιαν αληθινή, μια ουσιαστική κοινωνία ανθρώπων ώστε να συνεργαστούν και να οργανώσουν ένα συνεταιρισμό για να διαχειριστούν από κοινού το μέλλον το δικό τους αλλά και της μικρής στεριανής λουρίδας γης που κατοικούν, κι έτσι να χαρούν στη λογική ενός ήπιου αειφορικού τουρισμού τα οφέλη που τους προσφέρουν άνθρωποι που έρχονται από τα πέρατα του κόσμου με την επιθυμία να βιώσουν, έστω και για λίγο, τη μοναδικότητα ενός αιγαιοπελαγίτικου νησιού, που οφείλουν να το παραδώσουν στις επόμενες γενιές έτσι όπως οι ίδιοι το κληρονόμησαν και να μην ξεπουλήσουν τον τόπο τους που “δεν τους ανήκει” στον πρώτο υπερφίαλο εγωκεντρικό παπάρα…»

(Τέος Ρόμβος 2016)